De gemeente Baarn staat vanaf vandaag aan de start van een feestelijk jubileum: het is 675 jaar geleden dat Baarn stadsrechten verwierf. Opmerkelijk is dat de stad Amersfoort bij de toekenning ervan een belangrijke rol speelde.
De bewering dat Baarn een stad is – en niet slechts een forensendorp – roept bij velen verbaasde blikken op. Goed, er bestaat inderdaad enige onduidelijkheid over het precieze moment waarop Baarn haar stadsrechten kreeg. Het originele document waarin deze rechten werden toegekend, is vermoedelijk verloren gegaan bij een brand. In die tijd had Baarn nog het karakter van een gehucht of buurtschap. In ieder geval kleiner van omvang dan het nabijgelegen Eembrugge. Beide nederzettingen lagen strategisch aan de rivier de Eem, wat hen kwetsbaar maakte voor plunderingen en verwoestingen tijdens conflicten, zoals die tussen de Hoeken en Kabeljauwen, tijdens de Spaanse overheersing en ten tijde van keizer Karel V.
Stadszegel
Om de feestvierders anno 2025 niet te hinderen met onzekerheden, wordt aangenomen dat Baarn rond 1350, tijdens het bewind van bisschop Jan van Arkel van Utrecht, haar stadsrechten kreeg. Naast de strategische ligging was Baarn in de 14e eeuw ook gunstig gesitueerd aan de Eem, een belangrijke doorgangsroute naar de Zuiderzee. Met het verlenen van stadsrechten probeerde de bisschop zijn invloed in de regio te vergroten – net zoals hij dat deed in Eembrugge, dat dankzij haar brug over de Eem in zijn ogen veel belangrijker was dan Baarn. Die brug is overigens afgebeeld op het stadszegel van Eembrugge. Toch kreeg Eembrugge pas in 1363 haar stadsrechten.
Vrijgesteld
Belangrijk is ook de voorwaarde die de bisschop stelde voor het verlenen van deze rechten: Baarn en Eembrugge leverden een financiële bijdrage en arbeidskrachten aan Amersfoort voor de bouw van de stadsmuur. Bovendien moesten zes arbeiders uit Eembrugge en vijf uit Baarn permanent worden vrijgesteld om de Eem op diepte en bevaarbaar te houden. In ruil daarvoor kregen beide gemeenschappen in tijden van oorlog toegang tot de bescherming van de stadsmuren van Amersfoort. Het stadsrecht gaf Baarn en Eembrugge het recht op zelfbestuur, met een college van schepenen dat verantwoordelijk was voor het dagelijks bestuur én de rechtspraak. Zwaardere straffen mochten echter alleen in Amersfoort worden voltrokken. Waar Eembrugge haar brug afbeeldde op het stadszegel, koos Baarn voor een beeltenis van Sint-Nicolaas, haar beschermheilige. Daar bleef het bij: Baarn kreeg geen stadsmuren en het stadsburgerschap werd niet verleend. De stadsrechten van Baarn bleven formeel bestaan tot de invoering van Thorbeckes Gemeentewet in 1851, die een einde maakte aan het onderscheid tussen steden en dorpen. Sindsdien worden alle gemeenten juridisch gelijk behandeld. (Bron: Eemland 1, Nieuwsplein33, Historische Kring Baerne)
